Hurda Kablo Geri Dönüşüm Süreci

Hurda kabloların geri dönüşümü, önce kaynağından toplanan kabloların türüne göre ayrılmasını, ardından bu kabloların fiziksel işlemlerden geçirilmesini içerir. Kablolar önce kırma makinelerine (shredder) gönderilerek uzun parçalar haline getirilir ve daha küçük parçalara ayrılır. Sonrasında soyma makinesi kullanılarak kablonun dıştaki yalıtım tabakası (plastik veya kauçuk) kablodan ayrılır. İç kısımdaki bakır veya alüminyum teller böylece çıplak metal halinde elde edilir. Ardından kalan bakır/plastik karışım, granülatör (öğütücü) ile ince parçalara (granül) öğütülür. Elde edilen kırpıntılar, metal ve plastik bileşenlerine göre ayırma işlemine tabi tutulur; örneğin hava sınıflandırıcısı ve mıknatıs ayırma yöntemleri kullanılarak bakır ve plastik parçalar birbirinden ayrılır. Şekil 1’de bir hurda kablo geri dönüşüm hattının temel işlem akışı görülmektedir.

Hurda kablo geri dönüşüm sürecinin genel akış şeması. Atık kablolar önce kaba kırıcıda parçalara ayrılır, metalden arındırma yapıldıktan sonra ince kırıcıdan geçirilir. Daha sonra gravitasyon ve elektrostatik ayırıcılarla (hava ve statik elektrik uygulayarak) bakır ve plastik kısımlar ayrıştırılır.

• Ön Ayırma ve Kırma: Tesise gelen hurda kablolar, önce cinslerine göre (bakır/alüminyum, izolasyon tipi, tehlike sınıfı vb.) ayrılır. Uzun kablolar “kablo kırma” makinelerinde daha küçük parçalara bölünür. Bu, sonraki işlemlerin verimliliği için ilk adımdır.

• Kablo Soyma: Kablonun dışındaki plastik veya kauçuk kaplama, kablo soyma makineleri ile kesilerek içindeki metal teller ortaya çıkarılır. Örneğin, bir otomatik soyma makinesi plastik izolasyonu bıçaklarla soyarken bakır teli dışarı çeker. Bu sayede saf bakır veya alüminyum yüzey elde edilir.

• Öğütme (Granülleme): Soyma işleminden sonra elde edilen çıplak teller, granülatör (öğütücü) cihazlarda küçük parçalara (granüllere) öğütülür. Granülleme sırasında yüksek devirli bıçaklar, telleri kıvırcık parçacıklara dönüştürür. Bu aşamada bakır, alüminyum ve plastik hâlâ karışık durumdadır.

• Metal-Plastik Ayrımı: Öğütülmüş karışım, boyut ve yoğunluk farkları kullanılarak ayrıştırılır. Örneğin hava sınıflandırıcıları (pneumatik sepetler) hafif plastikleri üstte, ağır metali altta toplayarak ayırır. Ayrıca manyetik ayırıcılar (demir parçası uzaklaştırma) veya elektrostatik ayırıcılar kullanılabilir; elektrostatik ayırmada bakır ve plastik yük farklılıklarıyla farklı alıcılara çekilir. Bu işlemlerle bakır (ve/veya alüminyum) metali ve plastik izolasyon ayrı ayrı elde edilir.

• Son İşlemler: Ayırma sonrası bakır ve plastik fraksiyonları ayrı sevk edilir. Bakır genellikle kırpılmış veya pelet (granül) halinde, plastik ise kıyılmış pellet ya da tanecik halinde depolanır. Son olarak bakır metali tekrar işlenmek üzere rafinerilere veya üretim tesislerine gönderilir. Plastik parçası ise enerji geri kazanımı veya plastik geri dönüşüm hatlarına yönlendirilebilir.

Bu adımlar sayesinde, hurda kablolardan efektif şekilde bakır, alüminyum ve plastik geri kazanılmaktadır. İşlem boyunca ortaya çıkan metaller (bakır, alüminyum) ve plastikler yüksek saflıkta ayrıştırılarak yeniden ekonomik değere dönüştürülür.

Geri Kazanılan Malzemeler

Hurda kablolar başta bakır, alüminyum ve yalıtımın kaynağı olan plastikler içerir. Tipik elektrik kabloları saf bakır ile plastik izolasyondan oluşur; bazı kontak kablolar veya otomotiv kablolarında alüminyum levha/folyo da bulunabilir. Geri dönüşüm sürecinde özellikle şunlar elde edilir:

• Bakır: Kabloların iç iletken kısmının büyük çoğunluğu bakırdır. Örneğin NYA (tek damarlı güç) kablolar neredeyse saf bakır içerir. Granülleme ve ayırma sonrası saf bakır çırağı (%85–95 saflıkta) elde edilir.

• Alüminyum: Bazı kablo tiplerinde (örneğin iletişim kablolarındaki kalkanlar veya belirli güç kabloları) alüminyum parçalar bulunur. Geri dönüşümde bu alüminyum da metal fraksiyonuna katılır. Granülatör sistemleri, plastik/fraksiyonundan önce bakır ve alüminyumu geri kazanabilir.

• Plastik ve Kauçuk: Kablo izolasyonu genellikle PVC, PE, kauçuk veya benzeri polimerlerden oluşur. Ayırma sonrası bu plastikler de temizlenerek ya aynı özellikte yeniden işlenmek üzere ya da enerji geri kazanımı için kullanılır. Geri kazanılan metallerin ham madde ihtiyacını azaltması ve kablolarda kullanılan plastiklerin yeniden hammadde olarak değerlendirilmesi, çevresel faydaların yanı sıra ekonomik katma değer sağlar.

Hurda kablolardaki metal içeriğinin yüksek olması, bu atıkların değerini artırır. Kabuk ve izolasyon ayrıldıktan sonra geri kazanılan bakır ve alüminyum, ham madde olarak yeniden üretim döngüsüne girebilir. Bu sayede hem doğal kaynak tüketimi azalır hem de işletmeler geri kazanılan metalleri satarak gelir elde eder.

Kullanılan Makine ve Teknolojiler

Hurda kablo geri dönüşümünde çeşitli özel makineler kullanılır. Temel teknolojiler şunlardır:

• Kablo Kırıcı (Shredder): Kabloları parçalara ayıran, büyük çapta kurban edilen metal içindeki çivi ve sert parçaları kırarak tutan makineler. Uzun hurda kabloları kırarak küçültür.

• Kablo Soyma Makinesi: Manuel veya otomatik tiplerde olabilir. Kablonun dış plastik yalıtımını soyup, bakır telleri ortaya çıkarır. Otomatik soyucularda kesici bıçaklar ve besleme silindirleri bulunur.

• Granülatör (Öğütücü): Kabloları yüksek hızlı dönen bıçaklarla ince kırıntılara öğüten makineler. Önce kaba kırma, ardından ince granül aşamaları içerebilir. Granülatör içine beslenen kablo parçaları bıçaklarla küçük parçalara dönüşür; bu işlemden sonra plastik ve metal karışımı elde edilir.

• Ayırma Ekipmanları: Metal ve plastik parçaları birbirinden ayırmak için farklı yöntemler kullanılır. Manyetik ayırıcılar (ferro-metal parçaları toplar) ve özellikle hava sınıflandırıcısı (pneumatik ayırıcı), plastik ve metal yoğunluk farkını kullanarak ayırma yapar. Ayrıca elektrostatik ayırıcı kabuklu tellerde statik elektrikle bakır ve plastikleri yönlendirip ayırır.

• Birleşik Sistemler: Bazı tesislerde granülatör, eleme ve ayırma üniteleri bir arada kombine edilir. Bu sayede kablo önce kırılabilir, sonra aynı makinede eleme ve ayırma yapılarak alandan tasarruf ve verim artışı sağlanır.

Genel olarak, hurda kablo tesisi; kırıcılar, soyma makineleri, öğütücüler (granülatör), eleme / hava ayırıcı üniteler ve elektrostatik/manyetik ayırıcılar gibi ekipmanlardan oluşur. Örneğin, elektrostatik ayırıcı bakır ve plastik parçacıklarını zıt yükle hareket ettirerek ayırırken, granülatör sonrası oluşan metal-plastik karışımı önce gravitasyon (yoğunluk) sonra elektrostatik yöntemlerle temizlenir. Kullanılan makinelerin verimliliği, işlem hızı ve enerji tüketimi, tesisin kapasitesine göre değişir. Genel hatlarıyla modern tesisler, saatte birkaç ton kablo işleyebilmekte ve bakır/alüminyum kayıplarını minimumda tutacak şekilde tasarlanmıştır.

Hurda Kablo Fiyatları (Türkiye)

Hurda kablo fiyatları, içinde ne kadar değerli metal (bakır/alüminyum) olduğuna göre değişir. Türkiye’de hurda kablo kilogram fiyatları genellikle 100–350 TL aralığındadır ve kablo türüne göre farklılık gösterir. Örneğin şu dönem bazı tipik fiyatlar şunlardır. 

Yukarıdaki değerler, güncel satın alma fiyatlarımızdır. Gördüğünüz gibi, soyulmuş kablolar (sadece temiz metal) en yüksek fiyattan işlem görürken, karışık düşük kaliteli kablolar çok daha düşük fiyat alır. Türkiye’de ayrıca PTT kabloları, Antigron, sarı kauçuklu kablolar, çelik zırhlı kablolar gibi özel kategoriler de ayrı fiyatlandırılır.

Fiyatları Etkileyen Faktörler

Hurda kablo fiyatları birçok faktöre bağlıdır. Başlıcaları şunlardır:

• Metalin türü ve saflığı: Bakırın alüminyum veya demir gibi başka metallerle alaşım (örn. laminasyon) oranı, fiyatı doğrudan etkiler. Saf bakır kablo daha yüksek fiyat alır. Örneğin NYA (%99 saf bakır) kablo, alaşımlı TTR kablodan daha pahalıdır.

• Kablo türü ve konstrüksiyonu: Farklı kablo tipleri (NYA, TTR, PTT, Antigron vb.) farklı metal/plastik oranlarına sahiptir. Örneğin “Fare yemez” (rodent-resistant) kablolar veya zırhlı kabloların fiyatı, içerdikleri malzemeye göre belirlenir. Endüstriyel veya şantiye tipi kablolar genelde karışık yapıdadır ve fiyatları düşüktür.

• Soyulmuş vs. Soyulmamış: Kablonun yalıtımı temizlendikten sonra satılması fiyatı yükseltir. Aynı kablonun soyulmuş (yalın bakır) hali, izolasyonlu halinden çok daha değerli olur. Türkiye’de soyulmuş kablo ~350 TL/kg iken aynı kablonun soyulmamış hali ~200 TL/kg civarındadır. Bu fark, işçilik ve işlem maliyetleri eklense bile temiz metale verilen primden kaynaklanır.

• Döviz kuru ve global bakır fiyatı: Hurda kablo fiyatları genellikle günlük bakır fiyatları ile ilişkilidir. Küresel bakır fiyatı yükseldiğinde hurda bakır kablo fiyatları da artar. Örneğin bakır maliyeti yükseldiğinde hem Türkiye’de hem dünyada hurda kablo fiyatları nominal olarak yükselir.

• Hurda sınıflandırması ve karışım: Kablo hurdasının ne kadar temiz olduğu (metal/plastik oranı), karışık hurda olup olmadığı, kablonun yanık ya da bozuk olup olmaması gibi etkenler de fiyatı etkiler. Yanmış veya kirlenmiş kablolar genelde indirimli alınır.

• Piyasa Arz-Talep Durumu: Hurda toplama miktarları, geri dönüşüm tesislerinin kapasitesi ve metal piyasalarındaki genel talep de fiyatları belirler. Örneğin Türkiye’de hurda bakır talebinin artması fiyatların da yükselmesine yol açar.

Özetle, kablonun bakır/alüminyum oranı, dışındaki izolasyon miktarı ve genel kalite durumu fiyatı belirleyen en önemli unsurlardır. Ayrıca hurda demir karışımı veya yanmış kablo gibi alt sınıflar ek indirimlere neden olabilir.

Ekonomik Kazanç

Hurda kablo geri dönüşümü, hem geri kazanılan hammaddelerin satışından hem de atık bertaraf maliyetlerinin düşürülmesinden kaynaklanan ekonomik avantajlar sunar. Kablolar içerdiği bakır ve alüminyumdan dolayı yüksek değerli atıktır; geri dönüşüm sayesinde bu metaller tekrar üretime kazandırılarak ek gelir sağlanır. Örneğin 1 ton hurda kablodan ortalama %50–70 bakır elde edilebildiği düşünüldüğünde, bu miktardaki bakır güncel fiyatlarla yüz binlerce TL değerine tekabül eder (örneğin 600 kg bakır × ~300 TL/kg ≈ 180.000 TL). Buna alüminyum ve diğer bileşenler eklenince toplu gelir daha da artar.

Ayrıca hurda kablo geri dönüşümü, hammadde ithalatı veya maden çıkarımı ihtiyacını azaltarak maliyet tasarrufu sağlar. Bakır cevheri fiyatlarındaki dalgalanmalara karşı geri kazanılmış bakır bir tampon görevi görür. İşletmeler, geri dönüşümden elde ettikleri metallerle üretime devam ederek maliyetleri düşürebilir. Dahası, bu sektör yeni istihdam olanakları yaratarak yerel ekonomiyi canlandırır; hurda toplama, ayırma ve işleme faaliyetleri yüzlerce kişiye iş olanağı sağlar.

Sonuç olarak, hurda kablo geri dönüşümü teknolojik olarak bakır ve alüminyum gibi değerli metallerin etkin bir şekilde geri kazanılmasını mümkün kılar. Uygun makinelerle ayrıştırılan bu metaller, yüksek fiyatları sayesinde önemli bir ekonomik kazanım yaratır. Ayrıca, işleme süreçlerinin sağladığı hammadde tasarrufu ve çevresel faydalar da uzun vadede ekonomik sürdürülebilirliğe katkıda bulunur.